O ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ

ΜΕ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΟ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΔΙΓΚΑ

Μικρός Διάλογος

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ Σπουδάσατε ζωγραφική και σκηνογραφία στην A.Σ.K.T. με υποτροφία του I.K.Y. και δασκάλους τον Γιάννη Mόραλη και τον Bασίλη Bασιλειάδη. Συνεχίσατε για πέντε χρόνια στο Παρίσι με υποτροφία της Aκαδημίας Aθηνών, στην Ec. Nat. Sup. de Beaux Arts και στην Ec. Nat. Sup. des Arts Decoratifs. Στο Παρίσι με την ομάδα Jeune Peinture και βοηθός του σκηνογράφου Uber Monloup σε παραστάσεις στα θέατρα T.N.P. Villeurbanne, Commedie Francaise, Sarah Bernard, Odeon

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΔΙΓΚΑ Eίχα την τύχη να έχω δασκάλους εξαίρετους καλλιτέχνες, τον Μόραλη και τον Νικολάου. Και με τους δύο υπήρχε αγάπη και φιλία, όλα αυτά τα χρόνια.. Με πολλούς μαθητές τους ήταν έτσι.

Ο Μόραλης κάθε χρόνο όταν ερχόταν στο Παρίσι, τότε που ήμουν και γω εκεί, ήθελε να τον πηγαίνω σε avant garde παραστάσεις, τις πιο αιρετικές. Εφοδιαζόμαστε με μια σακούλα καραμέλες και ξεκινάγαμε. Μέχρι το τέλος είχαμε στενή επαφή.

Στη σχολή τρωγόμαστε-βλέπεις τότε εμείς τα είχαμε βάλει με την γενιά της Ελληνικότητας. Αργότερα καταλάβαμε. Παρ’ όλα αυτά, είχε όμως το άνοιγμα ψυχής να μου πη μια μέρα: ‘Αυτοί που λένε…Μάλιστα Δάσκαλε, Μάλιστα Δάσκαλε…δεν.. Όταν υπάρχει σύγκρουση, εκεί βγαίνει το ζουμί. Εσείς είσαστε το μαχαίρι. Ο Δάσκαλος είναι το ακόνι.’

Όταν αποφοιτούσα, μου είχε πει μια κουβέντα που με βάρυνε και πάντα την είχα στο μυαλό μου. Είμαστε με τη Δήμητρα την Μαρασλή στο διάδρομο της σχολής, μας πήρε παράμερα : Εσείς οι δυό θα κάνετε ζωγραφική.

Ήταν ενθάρρυνση ; εμπιστοσύνη ;

Μας έμαθε να βλέπουμε. Μας έλεγαν όλους Μοραλάκια τότε. Κανείς μας δεν έγινε Μοραλάκι. Γράφτηκαν πολλές και διαφορετικές πορείες. Γερή βάση πήραμε. Άσχετο τι την έκανε ο καθένας μετά. Έβγαλε πολλούς καλούς ζωγράφους. Η πιο μεγάλη κληρονομιά που μας άφησε ήταν η σοβαρότητα που αντιμετώπιζε την δουλειά του

και η σεμνότητά του. Όταν αναμετριέσαι με τα μέγιστα δεν υπάρχει χώρος για ματαιοδοξίες.

Κι ο Νικολάου μας έδωσε πολλά. Δεν μπορούσε να εκφραστεί με το λόγο. Χτυπούσε το χέρι με το δαχτυλίδι στο τραπέζι συνεχώς, εκφράσεις του προσώπου-άλλοτε έλεγε ένα ;Δεν…η ένα Ναι, Ναι, αυτό είναι, αυτό .Στην αρχή τα χάσαμε, δεν καταλαβαίναμε. Όταν όμως επικοινωνήσαμε μ’ αυτόν το σωματικό του κώδικα, αντιληφθήκαμε τι είναι το σχέδιο. Ότι δεν είναι η γραμμή που τυλίγει μια φόρμα αλλά πολλά πολλά άλλα. Καταλάβαμε και τα Αρχαία.

Ήταν κι οι δυό τους, φοβεροί πλακατζίδες. Θυμάμαι άπειρες πλάκες τους.

Έτσι σήμερα αυτά τα λίγα, σαν μια μικρή σπονδή στη μνήμη αγαπημένων, μιας που έφυγε κι ο Μόραλης τόσο πρόσφατα..

Ο Δάσκαλός μου στην Arts Deco, o Jacques Le Marquet , ήταν ο σκηνογράφος του Jean Louis Barault και της Madeleine Renault.Είχε δει την ζωγραφιά μου τον «Καθρέφτη»: Έτσι να φτιάχνεις τα κουστούμια, σαν αυτά τα μπουκάλια , καθαρά σχήματα , μου είχε πει.

Μιας και αναφέρεστε στις σπουδές μου, η αλήθεια είναι πως πήρα καλό οπλισμό και από το Παρίσι και με τη δουλειά στις Εθνικές σκηνές. Δεν τον χρησιμοποίησα όλο.

Εδώ στο Θέατρο, τα πράγματα είναι περίεργα. Πολλές φορές ένοιωσα να μιλάω άλλη γλώσσα. Ίσως να φταίω και εγώ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ Συμμετείχατε Στις ομάδες : K. E. T. (Kέντρο Eικαστικών Tεχνών), Eπικοινωνία - Eκπαίδευση στην Tέχνη και από το 1971-1973 στην ομάδα "Πέντε Έλληνες Nέοι Pεαλιστές" με τους Bαλαβανίδη, Kατζουράκη, Mπότσογλου, Ψυχοπαίδη.

Είναι εποχή ορθολογισμού – ανάλυσης – στοχασμού, κυριαρχεί το κριτικό πνεύμα, η θεωρητική γνώση αντικαθίσταται από την οπτική εμπειρία και την ειλικρίνεια του ζωγράφου. Πολιτικοποιημένη γενιά;

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΔΙΓΚΑ Πιστεύω βαθειά στη δύναμη της συλλογικότητας, την οποία την θεωρώ ως τη μορφή της πιο αναπτυγμένης συνείδησης. Η συλλογικότητα πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις, απογειώνει τα πράγματα. Καλλιεργεί , αναμορφώνει τις ατομικότητες συνδέοντας τις με το «όλον».

Νομίζω ότι στην εποχή του άκρατου ατομικισμού αυτό το ζήτημα, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Μια καλή συζήτηση που θα μπορούσε να ξεκινήσει είναι πάνω στον άξονα Πολίτης – Ιδιώτης. Άλλωστε η Ελληνική λέξη ‘ιδιώτης’ στα Αγγλικά την μεταφράζουν και ‘idiot’. O όρος ‘πολιτικοποιημένος’ θα μπορούσε να μην υπάρχει γιατί κάπου υπονοεί και το αντίθετό του. Όλοι έχουμε ρόλο, έστω διαφορετικό. Πολιτικό όμως- είτε έτσι , είτε αλλιώς.

Οι πέντε της ομάδας είχαμε τέτοια αντίληψη για την συλλογικότητα. Είμαστε φίλοι. Η κριτική ματιά που είχαμε για τον κόσμο γύρω μας, είχε περάσει στη δουλειά μας.

Αυτοί είμαστε. Δεν γίναμε τέτοιοι για να αποτελέσουμε ομάδα.

Στο Παρίσι , συμμετείχα σε μια ομάδα Γάλλων καλλιτεχνών, πολύ γνωστών, αριστερών, μεγαλύτερων από μένα τότε και ηλικιακά .( Julio Le Parc-έκανε κινητική τέχνη- Αrroyo, Fromanger-αφηρημένη-, Rougemont, Merri-Jolivet, Schlosser, Spadari και άλλοι. Μια ομάδα στρατευμένη. Μερικοί είχαν και ανεικονικό έργο- εκείνη την εποχή. Δουλεύαμε με κοινό θέμα ,πολιτικό. Ένα δυστύχημα σε ανθρακωρυχείο που είχε γίνει τότε, την δολοφονία ενός συνδικαλιστή εργάτη στο εργοστάσιο της Ρενώ του Pierre Auvernais. Απεκδύονταν τον τρόπο που δούλευε ο καθένας, και φορούσαν την στρατευμένη εικαστική στολή. Κατά την γνώμη μου, πέραν των καλών προθέσεων και των μεγάλων ονομάτων που κατέθεταν, χωρίς αυτά να τα υποτιμώ ασφαλώς, το εικαστικό αποτέλεσμα μου είχε φανεί λίγο.

Αυτά τα ζητήματα στη δική μας ομάδα, ήταν αυτονόητα λυμένα πολύ καλά εξ αρχής.

Δεν βάζαμε στολές. Συμμετείχαμε με αυτό που ήταν ο καθένας. Το κοινό μας σημείο ήταν αυτή η κριτική ματιά που είχαμε για το γύρω μας.

To K.E.T. μια ομάδα 25 ζωγράφων που φτιάξαμε στη μεταπολίτευση , ήταν μια προσπάθεια αντίστασης στη διαμεσολάβηση του έργου μας από τρίτα πρόσωπα, της σχέσης μας με το κοινό.

Με την Ομάδα για την επικοινωνία και την εκπαίδευση επιχειρήσαμε να οργανώνουμε οι ίδιοι τις εκθέσεις μας στην περιφέρεια, αλλά και με ένα ελεύθερο σπουδαστήριο να δώσουμε το στίγμα του πως εννοούσαμε την διδακτική. Διδάσκαμε όλοι ανά δίμηνο. Μετά οι περισσότεροι έγιναν καθηγητές στην Α.Σ.Κ.Τ.

Θετικές και οι δύο ομάδες με τα ίδια περίπου πρόσωπα .

Σήμερα συμμετέχω στο Δ.Σ. άλλης ομάδας- όχι εικαστικής- στο σωματείο ΔΙΑΖΩΜΑ με στόχο την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων. Πολύ σημαντική προσπάθεια , έμπνευσης του Σταύρου Μπένου που δεν σταματά μια ζωή να μας

εμπνέει .

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ Honore Daumier (1808-1879) , Jean-Francois Millet (1814-1875) και ο μέγιστος δάσκαλος Custave Courbet (1819-1877).Ρεαλισμός , μια ηθική καλλιτεχνική προσέγγιση κατά των Ακαδημιών, κατά της κοινωνικής elite και της υποκρισίας του γούστου. Συνεπής εσείς σε αυτές τις αξίες , με έργο ανθρωποκεντρικό πέρα από το φαίνεσθαι, με στάση ζωής που απέφυγε καλέσματα, συμβιβασμούς ……

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΔΙΓΚΑ Τα έργα κάθε εποχής είναι ο αδιάψευστος μαρτυράς της , των προθέσεων των ίδιων των δημιουργών. Κάτω από κάθε έργο κρύβεται μια ολόκληρη εποχή και κάτω απ’ αυτήν ένας άνθρωπος ,ο δημιουργός , λέμε στους μαθητές μας. Η μάλλον αποκαλύπτονται .Στις διάφορες εποχές, διάφορα αιτήματα επανέρχονται με άλλη μορφή και άλλη προσέγγιση .

Οι μεγάλοι Δάσκαλοι του Γαλλικού ρεαλισμού, οι πρώτοι αυτοί επαναστάτες, ξεπήδησαν μέσα από την ιστορική συγκυρία της εποχής τους, αλλά και μέσα από την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του καθενός. Μην ξεχνάμε πως μετά ακολούθησε η επανάσταση της Κομμούνας του 71.

Όμως αυτά είναι άλλα μεγέθη και αρκετά μακριά μας. Συνήθως η κάθε γενιά τα βάζει με την προηγούμενή της, μέχρι ν’ αποκτήσει συνείδηση του εαυτού της.

Αργότερα τοποθετεί τα πράγματα στη θέση τους.

Όσον αφορά τη δική μου την δουλειά, ναι, ο άνθρωπος ήταν πάντα το κυρίαρχο. Πότε ως μέρος του κοινωνικού του χώρου, υπονομευτικά ,πότε ως ον αναζήτησης αυτοκαθορισμού, πότε ως υπαρξιακός στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη μοίρα.

Μια προς τα έξω, μια προς τα μέσα η ματιά . Τώρα τελευταία έχω γυρίσει πάλι και τον κοιτάζω στον κοινωνικό του χώρο, σε σχέση με τη φύση, χωρίς να θεωρώ ότι έχω κλείσει κανένα λογαριασμό με τα προηγούμενα .Δεν μ’ αρέσει να μιλώ για τη δουλειά .Με τα έργα , ότι και να πεις , πάντα κάτι μένει απέξω κι ευτυχώς .

Για να θίξω και το τελευταίο που λέτε ,το πώς έζησε ο καθένας, τι απέφυγε ,που ενέδωσε, αυτά αφορούν τους βιογράφους. Αυτό που έχει σημασία, είναι το έργο που μένει . Αυτό είναι μάρτυρας των πάντων. Ένας καθρέφτης μας. Αν το έργο έχει να πει κάτι . Αν όχι, τότε τίποτε άλλο δεν έχει νόημα .Εξάλλου η ζωή μας όλη είναι μια προσπάθεια πρόσδοσης νοήματος σε μια υπόθεση που όλοι γνωρίζουμε ότι δεν έχει. Αυτό είναι και το γοητευτικό στην ανθρώπινη ύπαρξη.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ « H faut etre de son temps »,(πρέπει να ανήκεις στον καιρό σου) Honore Daumier… «faire de l art vivant », (να κάνεις ζωντανή τέχνη) Custave Courbet.

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΔΙΓΚΑ Στην εποχή μας, στην τέχνη, έχουν γίνει τα πάντα. Τίποτε πια δεν είναι καινούργιο. Αυτό είναι μια μεγάλη λύτρωση. Όταν είμαστε νέοι, το αίτημα να είμαστε συγκαιρινοί μας βασάνιζε. Τώρα έχουμε ξεμπερδέψει μ’ αυτά . Όμως ανιχνεύω αυτή την αγωνία σε έργα νέων, ακόμη. Θα ήθελα με αγάπη να τους μεταφέρω μιαν εμπειρία: Στη θάλασσα όταν κολυμπάς και σφιχτείς ,βουλιάζεις. Όταν χαλαρώσεις όμως, τι ωραία που ανεβαίνεις στον αφρό του νερού !

Αλλά μεταφέρεται η εμπειρία ; μάλλον όχι .

Όταν κοιτάμε μέσα μας και γύρω μας με ειλικρίνεια , χωρίς εξυπνάδες ,τότε κάτι μπορεί να βγει , αν, λέω αν. Αν λοιπόν και τον καιρό του θα μαρτυρήσει το έργο και εμάς τους ίδιους, και ίσως και κάτι παραπάνω.

Ένα από τα πιο μαγικά που συντελείται με τη ζωγραφική είναι πως μερικές φορές ξεκινάς με κάποιες προθέσεις, και το έργο σε πάει εκεί που θέλει αυτό. Μετά , στο τέλος , το κοιτάς και ανακαλύπτεις πράγματα που ούτε το φανταζόσουν πως υπήρχαν μέσα σου.

Όταν ο Daumier και ο Courbet έλεγαν « πρέπει ν’ ανήκεις στο καιρό σου» , «να κάνεις ζωντανή τέχνη»ήταν νέα αιτήματα και μάλιστα νεωτερικά, σε σχέση με αυτά που γίνονταν γύρω τότε στην επίσημη τέχνη του καιρού . Είχαν να αντιπαλέψουν την ακαδημία της εποχής τους και την ιδεολογία της. Σήμερα με το κύλισμα της Ιστορίας, το λεγόμενο « καινούργιο» έγινε πια ακαδημία. Αυτή είναι η Επίσημη Τέχνη της εποχής μας .Δεν έχετε παρά να δείτε τι δείχνουν τα Μουσεία και οι Μπιενάλε, παρά τις όποιες εξαιρέσεις. Σ’ αυτήν επενδύονται κεφάλαια στην εποχή του θριάμβου των αγορών. Το μέσον είναι το μήνυμα . Φυσικά και υπάρχουν όμως και μεγάλοι καλλιτέχνες όπως ο Bill Viola, ο William Kentridge και κάποιοι άλλοι. Όμως οι όποιες εξαιρέσεις δεν κάνουν άλλο από το να επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Το πραγματικά νέο όμως, καραδοκεί και σχεδόν πάντα είναι εκτός Μουσείων.

ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Το έργο σας καθορίζεται περισσότερο από πολιτικές σκέψεις και ηθικό περιεχόμενο, λυτρωμένο από τον ατομικισμό καταγγέλλει την αστική ευυποληψια και την συμβιβασμένη καλοκαγαθία …η στάσης σας μέσο επικοινωνίας-δράσης -πολιτιστικής ανατροπής-δημοκρατικοποίησης της τέχνης .Έχετε σκηνογραφήσει στο Eθνικό Θέατρο, στο Kρατικό Θέατρο Bορείου Eλλάδος, το ελεύθερο θέατρο και τα Περιφερειακά. Συμμετείχατε με τις μόνιμες εκπομπές "Θεατρικά" και "Eικαστικά" στο Γ' Πρόγραμμα της Eλληνικής Pαδιοφωνίας του Mάνου Xατζιδάκι.από τα ιδρυτικά, καλλιτεχνικά στελέχη της Δ.E.Π.A.K. Kαλαμάτας υπεύθυνη του Eικαστικού Tομέα οργάνωσατε και διηύθυνατε το Eικαστικό Eργαστήρι του Δήμου Kαλαμάτας στα πρώτα επτά χρόνια της λειτουργίας του.

Ως σύμβουλος του Yπουργείου Πολιτισμού επί Yπουργείας Σταύρου Mπένου και Eυάγγελου Bενιζέλου οργάνωσατε το Δίκτυο των Eικαστικών Eργαστηρίων του Yπουργείου Πολιτισμού. Παράλληλα συντονίστρια της Eθνικής Eπιτροπής για τα Eικαστικά του Yπουργείου Πολιτισμού.

Aπό το 2000 οργανώσατε και διευθύνατε το Eικαστικό Eργαστήριο του Δήμου Πατρέων το οποίο ανήκει στο Δίκτυο των Eικαστικών Eργαστηρίων του Yπουργείου Πολιτισμού.

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΔΙΓΚΑ Η εμπλοκή μου με τα κοινά δεν ξέρω αν ήταν κάτι που το επέλεξα εγώ η με επέλεξε αυτό. Πάντως ότι έκανα το αγάπησα πολύ . Ήταν ένας « έσωθεν θυμός » .

Θυμός ως διάθεση, ως επιθυμία , ίσως κάποτε και θυμός κατά κυριολεξία . Σταγόνα στον ωκεανό θα πει κάποιος, αλλά αν δεν την βάλεις λείπει. Εξ άλλου μόνο έτσι καταλάβαινα τα πράγματα.

Στην Ελληνική Ιδιαιτερότητα , ο Καστοριάδης λέει :

«…Κάθε κοινωνικός θεσμός αποτελεί ιστορική δημιουργία , δημιουργία μιας μορφής, ενός είδους, και ότι με την έννοια αυτή μπορεί να συγκριθεί με το έργο τέχνης. Προσοχή όμως , δεν ισχυρίζομαι ότι η θέσμιση της κοινωνίας αποτελεί έργο τέχνης. Λέω μόνο ότι υπάρχει μια πλευρά της που μπορεί να συγκριθεί μ’ αυτό: η δημιουργία μιας μορφής, η θέση ενός είδους ,μιας ουσίας…» (τόμος Α σελ.76 εκ. Κριτική)

Νομίζω ότι μια τέτοια αντίληψη των πραγμάτων είχα περίπου για τις κοινωνικές εμπλοκές στο θεωρητικό τους μέρος ,όταν πραγματοποιούσαμε το όραμα του Μπένου για την Καλαμάτα, την ΔΕΠΑΚ , ομάδα πάλι, όλοι μαζί με τον Α.Ιωαννίδη, τον Γ. Κουρουπό και την Β.Μαραγκοπούλου, αλλά και όλους τους άλλους. Μετά μαζί πάλι επί υπουργίας του στο ΥΠΠΟ, το Δύκτιο των Εικ. Εργαστηρίων αλλά και τις προτάσεις που βγήκαν από την Εθνική επιτροπή των Εικαστικών, από τις οποίες προκύψαν δύο μουσεία, το Εθνικό Σύγχρονης Τέχνης το Κρατικό της Θεσσαλονίκης, και η αγορά της συλλογής Κωστάκη. Το Εικ. Εργαστήριο του Δήμου της Πάτρας είναι το στερνοπαίδι μου. Του έχω δώσει όλη την γνώση που απέκτησα καθ’ οδόν, αλλά και όλη την αγάπη μου. Και μου τη δίνει πίσω.

Για τα υπόλοιπα που έκανα, όπως λέτε , τι να πω. Έλειψα από τη ζωγραφική 15 χρόνια.’75 έως ΄90.Είχαμε τσακωθεί οι δυό μας . Ήθελα το συνολικό έργο τότε. Art total. Μου βγήκε από το θέατρο. Έγραψα-πάντα έγραφα μαζί με τη ζωγραφική, απ’ τα μικράτα μου .Για λόγους οικονομικούς δεν προχώρησε η ιστορία, αν και είχε πάρει δημοσιότητα. Μετά τα ξαναφτιάξαμε με τη ζωγραφική. Υπάκουσα στις επιθυμίες μου. Αν και πλήρωσα το αντίτιμο δεν μετανιώνω καθόλου. Έτσι κι αλλιώς όταν πουλάω κάποιο έργο, νοιώθω ενοχές. Λέω μέσα μου, αυτό(το έργο)για άλλο λόγο έγινε.